Hökumət “Antiinflyasiya tədbirlərinin gücləndirilməsi haqqında” Tədbirlər Planı hazırlasa da, bahalaşma sürətlə davam edir. Ekspertlərin fikrincə, bu planın effektiv olmamasının bir sıra səbəbləri var. Əsas səbəb odur ki, proses qlobal miqyasda gedir.
Dövlət Statistika Komitəsinin yaydığı məlumata görə, cari ilin sentyabr ayında istehlak qiymətləri indeksi əvvəlki aya nisbətən 3,1, əvvəlki ilin sentyabr ayına nisbətən 15,6 faiz yüksəlib. 2022-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında istehlak qiymətləri indeksi (inflyasiya göstəricisi) 2021-ci ilin yanvar-sentyabr aylarına nisbətən 13,4, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 19,3, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə 7,6, əhaliyə göstərilmiş ödənişli xidmətlər üzrə 10,2 faiz artıb. 2022-ci ilin yanvar-avqust aylarında istehlak qiymətləri indeksi 2021-ci ilin yanvar-avqust aylarına nisbətən 13,2, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 18,9, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə 7,2, əhaliyə göstərilmiş ödənişli xidmətlər üzrə 10 faiz artmışdı. Cari ilin avqust ayında istehlak qiymətləri indeksi əvvəlki aya nisbətən 0,9, əvvəlki ilin avqust ayına nisbətən 14,2 faiz yüksəlmişdi.
Mövzu ilə bağlı “Kaspi” qəzetinin yazısını təqdim edirik.
Rəqəmlərdən də göründüyü kimi inflyasiyanın sürəti azalmır. İlin əvvəlində hökumət inflyasiya prosesi ilə mübarizə aparmaq üçün “Antiinflyasiya tədbirlərinin gücləndirilməsi haqqında” Tədbirlər Planı hazırlamışdı. Bəs bu plan necə işləyir?
Tədbirlər Planı onsuz da inflyasiyanı dayandıra bilməyəcəkdi
İqtisadçı Xalid Kərimli “Kaspi”yə açıqlamasında dedi ki, inflyasiyanın bir ayda 3,1, illik əsasda təqribən 16 faizə qədər qalxması yüksək rəqəmdir: “Tədbirlər Planı onsuz da inflyasiyanı dayandıra bilməyəcəkdi. Yalnız inflyasiyanın səviyyəsini aşağı sala bilərdi. Görülən tədbirlər olmasaydı inflyasiya nə qədər olardı sualına dəqiq cavab vermək çətindir. Ancaq tədbirlər planı olmasaydı inflyasiya daha sürətli olardı”.
Qiymətlərin artması ilə mübarizə aparmaq qeyri-mümkündür
Ekspert bildirdi ki, qiymətlərin enməsinə mane olan bir neçə səbəb var: “Planın effektli olmamasının səbəbi ondan ibarətdir ki, inflyasiya ölkəyə idxal vasitəsilə daxil olur. Bunun qarşısını almaq mümkün deyil. Əgər hökumət qiymətləri saxlamağa çalışsa, sahibkarlar məhsul gətirməyəcək və defisit olacaq. Yəni məhsullar çatışmayacaq və daha baha satılacaq. Ona görə də qiymətlərin artması ilə mübarizə aparmaq qeyri-mümkündür. İnflyasiyanın yüksək olmasının səbəblərindən biri də ölkədə istehsalın, yaradılan əlavə dəyərin həcminin aşağı olması, xaricdən ciddi asılılığımız, bazarda rəqabətin arzuolunan səviyyədə olmamasıdır. Bazarda rəqabəti boğan ciddi monopoliya mövcuddur”.
İnflyasiya göstəricisi tədricən düşəcək
X.Kərimlinin sözlərinə görə, inflyasiya Tədbirlər Planı nəticəsində cilovlanmayacaq: “İnflyasiya tədricən özü aşağı düşəcək. Bunun da əsas səbəbi ümumdünya ərzaq qiymətlərinin indeksinə görə son 6 ayda ərzaq qiymətlərinin dünya bazarında ucuzlaşmasıdır. Həmçinin, daşınma xərcləri də bir qədər aşağı düşüb. Pandemiyadan əvvəlki dövrlərdəki daşıma qiymətlərinə yaxınlaşmasa da, ancaq azalma var. Dünya bazarında metalın, ərzaq qiymətlərinin, buğdanın, duru yağların, digər bu kimi məhsulların qiymətinin ucuzlaşması bizə də təsir göstərəcək. Ancaq bu, Tədbirlər Planı nəticəsində yox, dünyada baş verən proseslərə görə olacaq”.
2022-ci il bahalaşma ili kimi yadda qalacaq
İqtisadçı Pərviz Heydərovun fikrincə, bu il ərzində bahalaşma səngiməyib, əksinə, hər keçən müddətdə bir az da sürətlənərək, yüksələn xətt üzrə inkişaf edib: “Bunu sonuncu statistika da əyani olaraq göstərir. 2022-ci il ciddi bahalaşma ili olaraq yadda qalacaq. Ötən 2 ay ərzində bahalaşma ən çox çörək, un, mal, qoyun və toyuq ətinin, kolbasa məmulatlarının qiymətlərində qeydə alınıb. Sentyabrda isə bahalaşma daha çox ət və ət məhsullarında olub. İçkilər və tütün məmulatları isə 18,9 faiz bahalaşıb”.
Qışa doğru bahalaşma davam edəcək
Ekspert qeyd etdi ki, bahalaşmanın səbəbi təkcə ölkəmizlə bağlı deyil: “Yay ayları bir sıra kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə istehsal və tədarük mövsümü olsa da, qiymətlər nəinki ucuzlaşmadı, heç sabit də qalmadı. Üzü qışa doğru bəzi məhsulların qiymətində artımın daha yuxarı tempinə şahid olacağıq. Bunu deməyə dünyada və o cümlədən Avropada enerji böhranının səngiməyəcəyi gözləntisi əsas verir. Həm də üzü qışa doğru qiymətlər həmişə qalxır. Bu proses sırf ölkəmizlə əlaqədar amillərdən qaynaqlanmır. Söhbət qlobal trenddən, ümumi tendensiyadan gedir. Məsələn, ötən ay Türkiyədə inflyasiya son 25 ildə rekord vurub. Sentyabrda ölkədə inflyasiya 3,08% artıb. İllik əsasda artım 83,45% təşkil edib ki, bu da 1997-ci ildən bəri rekord göstəricidir. Odur ki, bahalaşmanın səngiməsi üçün prosesin qlobal miqyasda dayanması lazımdır. Yoxsa, zəruri istehlak mallarının, qida ilə ərzağın qiymət yüksəlişi hələ uzun müddət davam edəcək”.
Antiinflyasiya tədbirləri istənilən nəticələri vermir
P.Heydərov bildirdi ki, ilin əvvəlindən bəri müxtəlif antiinflyasiya tədbirləri həyata keçirilsə də, ciddi, real nəticə yoxdur: “Bizdə vəziyyət elədir ki, bir sıra məhsulları idxal edirik. Bundan əlavə, pul-kredit siyasəti mexanizmi çevik təsirə və idarəetməyə imkan yaratmır. Ona görə də bazarda qiymətlər üzrə zəncirvari əlaqənin bütün halqalarına nəzarət etmək mümkün deyil. Bu səbəblərdən antiinflyasiya tədbirləri istənilən nəticələri vermir və verə də bilməz. Hesab edirəm, birinci növbədə, ölkəyə idxal olunan bəzi ərzaq məhsulları üzrə gömrük rüsumları və vergilər azaldılmalı, ikinci, yerli məhsulların bazarlara çıxış imkanları maksimum asanlaşdırılmalı, üçüncüsü isə maaş, pensiya və sosial ödənişlər artırılmalıdır”.
